مقاله وزرای دورة مغول

فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)

تعداد صفحات:38

فهرست مطالب:

1- مقدمه
2- اهمیت وزارت
3- وزرای ایرانی دورة مغول
محمود یلواچ ) وزیر ایرانی چنگیزخان و اوگتای )
مسعود بیک بن محمود یلواج (وزیر کیوک و منگو )
امیراحمد بناکتی- وزیر قوبیلای قآن (یکی از چهار وزیر او)
4- وزرای عهد ایلخانان:
سیف الدین بیتکچی( وزیر هلاکو )
شمس الدین جوینی( وزیر هلاکو، آباقا، احمد تکودار)
امبربوقا( وزیر ارغون)
جلال الدین مخلص سمنانی( وزیر ارغوان )
سعد الدوله یهودی( وزیر ارغون)
خواجه صدرالدین اجمد خالدی زنجانی( وزیر گیخاتو)
جمال&zwnj الدین دستجردانی( وزیر امور مالی باید و خان )
خواجه صدرالدین احمد زنجانی( وزیر غازان )
خواجه جمال&zwnj الدین دستجردانی ( وزیر غازان )
5- وزارت توأمان :
خواجه رشیدالدین فضل الله و خواجه سعدالدین ساوجی ( وزیر غازان ، اولجایتو)
خواجه تاج الدین علیشاه جیلان و خواجه رشیدالدین (وزیر اولجایتو، ابوسعید خواجه علیشاه به طور مستقل - وزیر ابوسعید )
رکن الدین صاین (وزیر ابوسعید)
دمشق خواجه ( وزیر ابوسعید)
غیاث الدین محمد بن رشید&zwnj الدین و خواجه علاء&zwnj الدین محمد ( وزیر ابوسعید و ارپاخان)

مقدمه

در تشکیلات اداری و کشوری و گاه لشکری، همواره وزیر نقش اول را ایفا کرده است. در طول تاریخ ایران وزارت، مهمترین رکن اداره کشور محسوب می&zwnj شد چه در دورانی که ایرانی بر ایران حکومت می کرد و چه زمانی که مهاجمان بر این آب و خاک حکمرانی کردند،&zwnj همه به کمک وزیران کاردان بوده. و اگر حاکمی از برکت وجود وزیر شایسته محروم بود به طور حتم عمر دولت او نیز کوتاه بود و اگر رعیت در آرامش و کشور در ثبات قرار می گرفت در سایه تدبیر و کفایت وزیر بود.

همه حکومت های بزرگ ایران چه در قبل از سلام و چه بعد از اسلام، جملگی وزرای مدبری را به خود دیده اند. آخرین ایشان، قبل از هجوم فعول ، سلجوقیان بودند که با کمک وزاری کاردان توانستند یکی از بزرگترین امپراطوری&zwnj ها را در زمان خود به وجود آورند و به وسیلة همین وزرا توانستند آن قلمرو وسیع را اداره کنند. شاید یکی از دلایل افول زود هنگام و سریع خوارزمشاهیان تهی بودند حکومت ایشان از وزرای با کفایت بوده باشد. چنگیزخان و جانشینانش نیز به این نکته واقف بودند، حضور دیوانیان و وزراء ایرانی در دربار مغولان و همراهی ایشان در ادارة&zwnj قلمرو وسیع مغولان بدون شک بنا به درخواست مهاجمان بود.

البته به طور مسلم مغولان نیز به این موضوع آگاه بودند که کار ملک داری با جنگ آوری جداست و معلوم نبود که یک جنگاور خوب بتواند اداره کنندة&zwnj خوب هم باشند.

مغولان فاتحان و جنگجویان خوبی بودند، اما تسلط ایشان بر امور کشوری هرگز بر پایه امور لشکری نمی رسید به همین دلیل بود که خود را بی&zwnj نیاز از داشتن وزرای بر امور کشوری هرگز به پایه امور لشکری نمی&zwnj رسید به همین دلیل بود که خود را بی&zwnj نیاز از داشتن وزاری توانمند و با کفایت از میان مغلوبین متمدن، نمی دیدند. از همین رو ایرانیان دیوانسالار نیز مشتاق آن بودند که به خدمت مغولان در آیند، و به تعبیر دیگر ایرانیان در دوران بعد از اسلام در رویارویی با عنصر بیگانه هر گاه از شمشیرکاری ساخته نمی&zwnj دید جنگ قلم را آغاز می کرد و همواره از این نبرد پیروز بیرون می&zwnj آمد. و این جنگ قلم نه برای آنکه سرعت تسلط ایشان را بیشر سازد بلکه خواهان آن بودند تا با ورود به دستگاه ایشان جلو ویرانی بیشتر سرزمینهایشان را بدست مهاجمان بگیرند.[۱]

از همین رو، وزیر ایلخان به تناسب کاردانی و سیاست خود و اعتماد ایلخانان به ایشان از قدرت بسیاری برخوردار بودند و ثروت فراوان اندوختند و در نتیجه، محسود نزدیکان و رقیبان و هدف توطئه&zwnj های فراوان می شدند چنانکه جز یکی از آنها همه به کین دشمنان و تیغ ایلخانان گرفتار و کشته شدند.[۲]

اهمیت وزیر به وظایف او

در دوران اشغال نظامی ایران (۶۱۶- ۶۵۱ هـ.ق) حکام اعزامی مغول با یاری دیوانیان و وزرای ایرانی توانستند ادارة&zwnj کشور را بدست گیرند و حکام مغول در این دوره تنها نقش ناظر را داشتند. وزارت در عهد ایلخانی بیش از دوران دیگر تاریخ ایران دچار فراز و فرودهایی است، مقام و مرتبة&zwnj وزیر در نزد مغولان بسیار شکنند» به نظر می&zwnj رسد و به قول وصاف: « حقوق پنجاه سالة &zwnj خدمت ایشان گاه با تهمت مفسدی زیر پا گذاشته می شد.[۳]»

ظاهراً انتخاب وزیر با توجه به سابقة وی و یا پیشنة خانوادگی او انجام می&zwnj گرفت و بیشتر وزاری این دوره با توجه به سابقة قبلی خود در امر حکومت به وزارت انتخاب می شدند، و وظایف وزیر در این عهد به قول نخجوانی آن بود:

« مهمات خزانه وجوه خزانه و حضور لشکریان احتیاج افتد مجموع مدیر و مرتب باشد.» [۴]

بنابراین اولین وظیفة وزیر رسیدگی به امور مالی مالی بود که باید به نظم کشیده می&zwnj شود تا بتواند از عواید آن چرخ بزرگ نیروی نظامی را ، که رکن اساسی را در تشکیلات حکومتی دارا بود به گردش در آورد. گر چه امور نظامی را به امرای سپاه واگذار می کردند اما تأمین بودجه لازم برای این نیرو از وظایف وزیر محسوب می شد. به شکلی که این نیور باید همیشه آمادگی لازم را برای رزم دارا باشد و این مهم بدون توجه به تأمین مالی سپاه مقدور نبود. علاوه بر این هر وزیر دارای یک دیوان و دفتر بود که در منزل خود نگهداری می کرد و هنگامی که منصوب می شد این دیوان و دفتر ار به وی واگذار می کردند و هر گاه معزول می شد از خانه وی خارج می&zwnj کردند.[۵]

ظاهراً وزیر امور مربوط به خود را توسط « نوابش» در نقاط مختلف کشور به انجام می&zwnj رسانید. این امور توسط احکامی که مستقیماً از سوی وزیر به نواب خود در ایالات ارسال می&zwnj شد، اجرا می گردید. به این احکام « پروانچه» گفته می شد و برای آنکه صحت حکم بر حاکم محل اثبات شود و به « علامت آل تمغا موشع می&zwnj گردید.» [۶]

نظارت بر کار نواب و حکمان ایالت و ولایت را وزیر از طریق « منهیان» انجام می&zwnj داد منهیان تنها در مقابل سلطان و وزیر پاسخگو بودند و تنها از سوی آنها به نواحی اعزام می&zwnj شدند.[۷] چنانچه از سوی نواب و حکام تعدی بر مردم انجام می گرفت و یا در وصول عبارتی دیگری وزیر بخشی از وظیفه نظارتی خود را به وسیله ایشان انجام می داد.

در مکتوبی که رشیدالدین فضل&zwnj الله بر فرزند خود امیر محمود حاکم کرمان، به جهت اهالی بم نوشته آمده که:

« . . . غرض از تسطیر این تحریر و تدوین این تقریر آن بود که منهیان اخبار بگوش ما رسانیدند که بر اهالی و متوطنان بم آن فرزند دست تغلب دراز کره و ایشان را در بوته آز و بر آتش نیاز می گذرارند و به سبب تفاوت و تکالیفات دیوانی و تواتر حوالات سلطانی و واسطة قلان و قبجور و چریک و اخراجات متفرقه متسأصل شده&zwnj اند و لشکر هجوم بر ایشان هجوم آورده . . . » [۸]

انتطاب مقامات مختلف دیوانی و روسای دواوین گوناگون قاعدتاً باید توسط وزیر انجام می&zwnj گرفت، اما در این دوران به دلیل نوسانان مقام و قدرت وزیر این عمل در عهد هر یک از ایلخانان به طور متفاوت انجام پذیرفت هر گاه وزیر دارای قدرت و توانایی فراوان بود کلیه انتطافات پس از خود را شخصاً انجام می داد و هر گاه ایلخان و گاه امیرالامرا که در این عهد رقیب وزیر محسوب می شد &ndash قدرتمند بودند، این وظایف را آنان انجام می&zwnj دادند.

لینک منبع و پست :http://campiran.ir/project-1694-%d9%85%d9%82%d8%a7%d9%84%d9%87-%d9%88%d8%b2%d8%b1%d8%a7%d9%8a-%d8%af%d9%88%d8%b1%d8%a9-%d9%85%d8%ba%d9%88%d9%84/